PRACA ORYGINALNA
Przestrzenne zróżnicowanie gleb rdzawych i gleb towarzyszących wzdłuż stoku doliny Słupi (Pomorze Środkowe, północna Polska)
1
Institute of Agriculture, Warsaw University of Life Sciences - SGGW, Polska
2
Laboratory of Environmental Chemistry, Forest Research Institute, Polska
Data nadesłania: 23-06-2021
Data ostatniej rewizji: 22-10-2021
Data akceptacji: 12-11-2021
Data publikacji online: 31-12-2021
Data publikacji: 31-12-2021
Autor do korespondencji
Jerzy Jonczak
Institute of Agriculture, Warsaw University of Life Sciences - SGGW, Nowoursynowska 159, 02-776, Warsaw, Polska
Institute of Agriculture, Warsaw University of Life Sciences - SGGW, Nowoursynowska 159, 02-776, Warsaw, Polska
Soil Sci. Ann., 2021, 72(4)143892
SŁOWA KLUCZOWE
STRESZCZENIE
Badania miały na celu ocenę przestrzennego zróżnicowania pokrywy glebowej w obrębie fluwioglacjalnej toposekwencji na stoku doliny Słupi w okolicach Słupska. Procesy glebotwórcze i właściwości gleb dyskutowano w kontekście pochodzenia materiałów macierzystych i ich transformacji w procesach post-sedymentacyjnych, a także roli rzeźby terenu jako czynnika determinującego przestrzenną zmienność gleb i osadów. W 10 profilach glebowych oznaczono szerokie spektrum właściwości stosując standardowe metody, m.in. uziarnienie, zawartość pierwiastków ogółem, wskaźniki stanu eko-chemicznego oraz wskaźniki zwietrzenia i zaawansowania procesów glebotwórczych. Uzyskane wyniki potwierdziły duże znaczenie litologii i rzeźby terenu jako czynników w rozwoju gleb i kształtowaniu ich przestrzennej zmienności. Głównym składnikiem pokrywy glebowej w badanej sekwencji były gleby rdzawe, które wykazywały zróżnicowanie morfologiczne odzwierciedlające wpływ przekształceń post-depozycyjnych osadów wskutek erozji wodnej, a także innych procesów typowych dla stoków. Wartości stosunku Ti:Zr sugerują jednak jedynie lokalne przekształcenia pierwotnych osadów. Mniejszą miąższością solum w obrębie badanego stoku charakteryzowały się gleby przykrawędziowej części wysoczyzny, górnych części stoków oraz strefy przejściowej pomiędzy stokami a dnem doliny Słupi w porównaniu z glebami dolnych części stoków i den dolinek erozyjnych. Obecność poziomów pochodzenia deluwialnego w niektórych lokalizacjach stanowi zapis procesów erozji w minionych czasach. Katenalne rozmieszczenie wolnych i amorficznych form Fe i Al wskazuje na śródglebowe przemieszczenie tych substancji wraz z wodami. Badane gleby silnie różnią się pod względem zawartości oraz zasobów węgla organicznego i azotu. Największe zasoby tych składników notowano w glebach wysoczyzny i podnóży stoków, zaś najmniejsze w obrębie środkowych partii stoków. Zawartości P, K, Ca i Mg były typowe dla gleb piaszczystych. Wszystkie gleby wykazywały typowe wartości pH i właściwości sorpcyjne, jednakże zmienność katenalna była w tym zakresie znacząca.
REFERENCJE (51)
1.
Andrzejczyk, T., Sewerniak, P., 2016. Gleby i siedliska drzewostanów nasiennych dębu szypułkowego (Quercus robur) i dębu bezszypułkowego (Q. petraea) w Polsce. Sylwan 160(8), 674-683.
2.
Augusto, L., Ranger, J., Binkley, D., Rothe, A., 2002. Impact of several common tree species of European temperate forests on soil fertility. Annals of Forest Science 59(3), 233–253. https://doi.org/10.1051/forest....
3.
Banaszuk, H., 1977. Geneza i ewolucja pokrywy glebowej na wydmach Kotliny Biebrzańskiej. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 30(2), 111-142. (In Polish with English summary).
4.
Bednarek, R., 1991. Wiek, geneza i stanowisko systematyczne gleb rdzawych w świetle badań paleopedologicznych w okolicach Osia. Wydawnictwo UMK, Toruń.
5.
Biały, K., 1999. Dowolność wyróżniania typów siedliskowych lasu i projektowania składów docelowych drzewostanów w obrębie gleb bielicoziemnych. Sylwan 143(5), 65-72.
6.
Błońska, E., Lasota, J., Januszek, K., 2013. Variability of enzymatic activity in forest Cambisols and Brunic Arenosols of Polish lowland areas. Soil Science Annual 64(2), 54-59.
7.
Brożek, S., Zwydak, M., 2010. Atlas gleb leśnych Polski. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Warszawa. (In Polish with English summary).
8.
Chojnicki, J., Kwasowski, W., Wójcik, R., 2021. Ocena funkcji i przeznaczenia Glebowej Powierzchni Wzorcowej w Puszczy Białej w zależności od typologii i właściwości gleb. Sylwan 165(3), 223-232. (In Polish with English summary).
9.
Cornell, R.M., Schwertmann, U., 1979. The influence of organic anions on the crystallization of ferrihydrite. Clays and Clay Minerals 27, 402-410. https://doi.org/10.1346/CCMN.1....
10.
Czubaszek, R., Banaszuk, H., 2004. Wybrane właściwości gleb rdzawych na wydmach śródtorfowych w bagiennych dolinach Biebrzy i Narwi. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 55(1), 87-98. (In Polish with English summary).
11.
Degórski, M., 2002. Przestrzenna zmienność właściwości gleb bielicoziemnych środkowej i północnej Europy a geograficzne zróżnicowanie czynników pedogenicznych. Prace Geograficzne nr 182, PAN, IGiPZ, Warszawa. (In Polish with English summary).
12.
Dłużewski, P., Wiatrowska, K., Kozłowski, M., 2019. Seasonal changes in organic carbon content in post-arable forest soils. Soil Science Annual 70(1), 3-12. https://doi.org/10.2478/ssa-20....
14.
Ferczyńska-Uggla, Z., 1976. Związek między pokrywą glebową a niektórymi zbiorowiskami roślinnymi rezerwatu Borki w Puszczy Boreckiej. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 27(1), 147-209. (In Polish with English summary).
15.
Florek, W., 1991. Postglacjalny rozwój dolin rzek środkowej części północnego skłonu Pomorza. WSP, Słupsk. (In Polish with English summary).
16.
Florinsky, I.V., Kuryakova, G.A., 1996. Influence of topography on some vegetation cover properties. Catena 27(2), 123-141. https://doi.org/10.1016/0341-8....
17.
Gonet, S.S., 2010. Wpływ pożaru lasu na właściwości materii organicznej gleb. (In:) Sewerniak, P., Gonet S.S. (Eds.) Środowiskowe skutki pożaru lasu. PTSH, Wrocław. (In Polish with English summary).
18.
Hirsch, F., Schneider, A., Bauriegel, A., Raab, A., Raab, T., 2018. Formation, classification, and properties of soils at two relict charcoal hearth sites in Brandenburg, Germany. Frontiers in Environmental Science 6, 94. https://doi.org/10.3389/fenvs.....
19.
IUSS Working Group WRB, 2015. World Reference Base for Soil Resources 2014, update 2015. International soil classification system for naming soils and creating legends for soil maps. World Soil Resources Reports No. 106. FAO, Rome.
20.
Jankowski, M., 2014a. Bielicowanie jako wtórny proces w glebach rdzawych Brodnickiego Parku Krajobrazowego. (In:) Świtoniak M., Jankowski M., Bednarek R. (Eds.). Antropogeniczne przekształcenia pokrywy glebowej Brodnickiego Parku Krajobrazowego. Wydawnictwo UMK, Toruń. (In Polish with English summary).
21.
Jankowski, M., 2014b. The evidence of lateral podsolization in sandy soils of Northern Poland. Catena 112, 139-147. https://doi.org/10.1016/j.cate....
22.
Jankowski, M., 2019. Pokrywa glebowa. (in:) Sewerniak P., Holc J. Przyroda poligonu toruńskiego. Stan badań i problemy ochrony. Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń. (In Polish with English summary).
23.
Janowska, E., 1994. Preliminary study on the sideric horizon of rusty soils with the use of microchemical x-ray analysis. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 44, 41-53. (In Polish with English summary).
24.
Janowska, E., 2001. Geneza i właściwości gleb rdzawych na obszarze zlodowacenia środkowopolskiego. Fundacja Rozwój SGGW, Warszawa. (In Polish with English summary).
25.
Jenny, H., 1941. Factors of Soil Formation. A System of Quantitative Pedology. McGraw Hill, New York.
26.
Jonczak, J., Olszak, I., Łazarczyk, A., 2013. Geneza, ewolucja i właściwości gleb niższej terasy nadzalewowej Słupi w południowej części Słupska In: Jonczak, J., Florek, W. (Eds.), Środowisko glebotwórcze i gleby dolin rzecznych. Wydawnictwo Naukowe Bogucki, Poznań, 57-66. (In Polish with English summary).
27.
Kirschenstein, M., Baranowski, D., 2008. Wahania roczne i tendencje zmian opadów atmosferycznych i temperatury w Słupsku, Dokumentacja Geograficzna 37, 76-82. (In Polish with English summary).
28.
Konecka-Betley, K., 1968. Zagadnienie żelaza w procesie glebotwórczym. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 19(1), 51-97. (In Polish with English summary).
29.
Konecka-Betley, K., 1977. Soils of dune areas of Central Poland in late glacial and Holocene. Folia Quaternalia 49, 41-58.
30.
Konecka-Betley, K., Czępińska-Kamińska, D., Janowska, E., 1994. Właściwości fizykochemiczne i chemiczne gleb w Kampinoskim Parku Narodowym (stan na rok 1991). In: Konecka-Betley K. (Ed.) Prognozowanie przemian właściwości chemicznych gleb Kampinoskiego Parku Narodowego na tle innych komponentów środowiska przyrodniczego. Fundacja „Rozwój SGGW”, Warszawa. (In Polish with English summary).
31.
Kowalkowski, A., 1977a. Dynamika rozwoju późnoplejstoceńskich i holoceńskich gleb z piasków wydmowych w Pomorsku. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 28(3/4), 19-35. (In Polish with English summary).
32.
Kowalkowski, A., 1977b. Wpływ różnej głębokości wody gruntowej na wilgotność i zasobność gleb rdzawych bielicowych pod drzewostanami sosnowymi. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 28(3/4), 127-135. (In Polish with English summary).
33.
Kowalkowski, A., Nowak, G., 1968. Gleby bielicowe Wzgórz Ostrzeszowskich wytworzone z pisaków akumulacji peryglacjalnej. Cz. 1. Warunki środowiska glebotwórczego. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 19(1), 27-49. (In Polish with English summary).
34.
Kozarski, S., 1995. Deglacjacja północno-zachodniej Polski: warunki środowiska i transformacja geosystemu (~20 ka → ~10 ka BP). Dokumentacja Geograficzna 1, IGiPZ PAN, Warszawa. (In Polish with English summary).
35.
Kuźnicki, F., Białousz, S., Rusiecka, D., Skłodowski, P., 1974. Charakterystyka procesu bielicowania w glebach wytworzonych z piasków wydmowych Puszczy Kampinoskiej. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 25(2), 25-51. (In Polish with English summary).
36.
Kuźnicki F., Skłodowski P. 1974. Content of various forms of humus compounds in podzolized rusty soils and podzol, developed from fluvioglacial sand. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 25, dodatek, 185-196. (In Polish with English summary).
37.
Łabęda, D., Kondras, M., 2020. Influence of forest management on soil organic carbon stocks. Soil Science Annual 71(2), 165-173. https://doi.org/10.1016/j.fore....
38.
Macyk, T.M., Pawluk, S., Lindsay, J.D., 1978. Relief and microclimate as related to soil properties. Canadian Journal of Soil Science 58, 421-438. https://doi.org/10.4141/cjss78....
39.
Malczyk, P., 1988. Formy żelaza w rdzawych glebach leśnych wytworzonych z piasku wydmowego. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 39(3), 233-235. (In Polish with English summary).
40.
Manikowska, B., 1997. Peryglacjalne utwory pokrywowe i kształtowanie profilu glebowego na wysoczyźnie fluwioglacjalnej w Polsce Środkowej. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 48(3/4), 119-133. (In Polish with English summary).
41.
Mehra, O., Jackson, J., 1960. Iron oxide removal from soils and clays by a dithionite-citrate system buffered with sodium bicarbonate. Clays and Clay Minerals 5, 317-327. https://doi.org/10.1016/B978-0....
42.
Moeslund, J.E., Arge, L., Bøcher, P.K., Dalgaard, T., Odgaard, M.V., Nygaard, B., Svenning, J.C., 2013. Topographically controlled soil moisture is the primary driver of local vegetation patterns across a lowland region. Ecosphere 4(7), 91. http://dx.doi.org/10.1890/ES13....
43.
Okołowicz, M., Czępińska-Kamińska, D., Janowska, E., Konecka-Betley, K., 2003. Rozmieszczenie fosforu w glebach rezerwatu biosfery „Puszcza Kampinoska”. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 54(3), 39-48. (In Polish with English summary).
44.
Pokojska, U., 1979. Geochemical studies on podsolization. Part I. Podzolization in the light of the profile distribution of various forms of iron and aluminium. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 30(1), 189-215. (In Polish with English summary).
45.
Prusinkiewicz, Z., 1965. Ustalenie wieku chronosekwencji glebowej na mierzejach Bramy Świny metodą radiowęgla 14C. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual, dodatek do tomu 15, 443-446. (In Polish with English summary).
46.
PTG., 2009. Klasyfikacja uziarnienia gleb i utworów mineralnych – PTG 2008, Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 60(2), 5-17.
47.
Sewerniak, P., Fifielska, D., Bednarek, R., 2014. Przekształcenia morfologii i właściwości gleb na skutek zabiegów przygotowujących glebę do odnowienia drzewostanu. In: Świtoniak M., Jankowski M., Bednarek R. (Eds.). Antropogeniczne przekształcenia pokrywy glebowej Brodnickiego Parku Krajobrazowego. Wydawnictwo UMK, Toruń. (In Polish with English summary).
48.
Skłodowski, P., Maciejewska, A., Szafranek, A., 1988. Wpływ procesu bielicowania na rozmieszczenie pierwiastków śladowych w profilach gleb bielicowych. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 39(4), 113-128. (In Polish with English summary).
49.
Sommer, M., Halm, D., Weller, U., Zarei, M., Stahr, K., 2000. Lateral podzolization in a granite landscape. Soil Science Society of America Journal 64, 1434–1442. https://doi.org/10.2136/sssaj2....
50.
Świtoniak, M., 2006. Litologiczne uwarunkowania kierunku rozwoju procesów glebotwórczych w glebach o dwudzielnym uziarnieniu na terenie Pojezierza Brodnickiego. Dokumentacja Geograficzna 32, 278-285. (In Polish with English summary).
51.
Van Reeuwijk, L., 1995. Procedures for soil analysis. Technical Paper 9, International Soil Reference and Information Centre.
Udostępnij
ARTYKUŁ POWIĄZANY
| eISSN: | 2300-4975 |
| ISSN: | 2300-4967 |
Przetwarzamy dane osobowe zbierane podczas odwiedzania serwisu. Realizacja funkcji pozyskiwania informacji o użytkownikach i ich zachowaniu odbywa się poprzez dobrowolnie wprowadzone w formularzach informacje oraz zapisywanie w urządzeniach końcowych plików cookies (tzw. ciasteczka). Dane, w tym pliki cookies, wykorzystywane są w celu realizacji usług, zapewnienia wygodnego korzystania ze strony oraz w celu monitorowania ruchu zgodnie z Polityką prywatności. Dane są także zbierane i przetwarzane przez narzędzie Google Analytics (więcej).
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
