PRACA ORYGINALNA
Rdzawienie jako proces towarzyszący iluwiacji iłu w glebach północnej Polski
1
Wydział Nauk o Ziemi, Katedra Gleboznawstwa i Kształtowania Krajobrazu, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska
Data nadesłania: 20-06-2021
Data ostatniej rewizji: 30-08-2021
Data akceptacji: 28-10-2021
Data publikacji online: 31-12-2021
Data publikacji: 31-12-2021
Autor do korespondencji
Marcin Świtoniak
Wydział Nauk o Ziemi, Katedra Gleboznawstwa i Kształtowania Krajobrazu, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska
Wydział Nauk o Ziemi, Katedra Gleboznawstwa i Kształtowania Krajobrazu, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska
Soil Sci. Ann., 2021, 72(4)143444
SŁOWA KLUCZOWE
STRESZCZENIE
Proces lessiważu i rdzawienia należą do dwóch najbardziej powszechnych procesów glebotwórczych na terenie naszego kraju. Poziomy iluwialnego nagromadzenia frakcji iłowej obserwowane są w ok. 50% gleb Polski podczas gdy gleby rdzawe stanowią około 14% - czyli prawie połowę wszystkich gleb piaszczystych. Ze względu na odmienne uwarunkowania obu procesów – głównie o charakterze litologicznym - są one generalne postrzegane jako zjawiska występujące rozłącznie i prowadzące do powstania dwóch różnych typów gleb – gleb płowych i gleb rdzawych. W niektórych profilach glebowych – szczególnie wytworzonych z piasków naglinowych, obserwowane są jednak efekty obu tych procesów glebotwórczych. Celem prezentacji jest charakterystyka gleb, w których jedocześnie można zaobserwować cechy związane z iluwialnym nagromadzeniem frakcji ilastej (lessiważ) oraz nagromadzenia półtoratlenków żelaza w formie otoczek żelazistych wytworzonych in-situ w materiale piaszczystym (proces rdzawienia). W celu sprawdzenia jak często procesy te zachodzą symultanicznie przeanalizowano 29 profili glebowych o uziarnieniu umożliwiającym jednoczesny przebieg obu procesów w obszarach młodoglacjalnych Polski północnej. Aż w 66% przypadków stwierdzono obecność cech związanych z obydwoma procesami. Brak procesu rdzawienia odnotowano jedynie w glebach ornych – często spłyconych erozyjnie lub mających wyraźne oglejenie opadowo-wodne w poziomie eluwialnym. Większość z badanych gleb zaklasyfikowana została jako gleby płowe dwudzielne rdzawe (WRB - Abruptic Luvisols (Brunic)) lub gleby płowe lamellowe rdzawe (WRB - Lamellic Luvisols (Brunic)). Oba procesy w glebach wytworzonych z piasków naglinowych są więc względem siebie komplementarne, a profile o budowie A-Bv-Et-2Bt-2Ck powinny być postrzegane jako w pełni ukształtowane i niezaburzone działalnością człowieka.
REFERENCJE (50)
1.
Bednarek, R., 1991, Wiek, geneza i stanowisko systematyczne gleb rdzawych w świetle badań paleopedologicznych w okolicach Osia. Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń, 1-102. (in Polish with English summary).
2.
Bednarek, R., Prusinkiewicz, Z., 1997. Geografia gleb. PWN, Warszawa. pp. 287. (in Polish).
3.
Budek, A., 2010. Genesis and age of the humic horizons in the floodplain at the carpathian foreland. Geographical Studies Nr 222. 116 pp. (in Polish with English summary).
4.
Cieśla, W., Wojtasik, M., Miraszewski, R., Rogalski, D. 1978. Gleby Wysoczyzny Chełmińskiej wytworzone z utworów pyłowych. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 29(1), 127-140. (in Polish with English summary).
5.
Colombo, C., Palumbo, G., He, JZ, Pinton, R., Cesco, S., 2014. Review on iron availability in soil: interaction of Fe minerals, plants, and microbes. Journal of Soils and Sediments 14, 538–548. https://doi.org/10.1007/s11368....
6.
Dąbkowska-Naskręt, H., Jaworska, H. 1997. Gleby płowe wytworzone z utworów pyłowych Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego i Wysoczyzny Kaliskiej. Część I. Morfologia i właściwości fizykochemiczne. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 48(1/2), 59-69. (in Polish with English summary).
7.
Duchaufour, P., 1982, Brunified soils. In: Pedology. Springer, Dordrecht. https://doi.org/10.1007/978-94....
8.
Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), 2006. IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories. Volume 4. Egglestone, H.S., L. Buendia, K. Miwa, T. Ngara and K. Tanabe (Eds). Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), IPCC/IGES, Hayama, Japan.
9.
IUSS Working Group WRB, 2015. World Reference Base for soil resources 2014. International soil classification system for naming soils and creating legends for soil maps. Update 2015. World Soil Resources Report, 106. FAO, Rome.
10.
Jankowski, M., Kruczkowska, B., Bednarek, R., 2011. Topographical inversion of sandy soils due to local conditions in Northern Poland. Geomorphology 135(3-4), 277-283 DOI:10.1016/j.geomorph.2011.02.005.
11.
Jankowski, M., 2014a. The evidence of lateral podzolization in sandy soils of Northern Poland. Catena 112, 139-147. https://doi.org/10.1016/j.cate....
12.
Jankowski, M., 2014b, Bielicowanie jako wtórny proces w glebach rdzawych Brodnickiego Parku Krajobrazowego, [in:] M. Świtoniak, M. Jankowski, R. Bednarek (red.), Antropogeniczne przekształcenia pokrywy glebowej Brodnickiego Parku Krajobrazowego, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń, 9–24.
13.
Jonczak, J. 2013, Soil organic matter properties in Stagnic Luvisols under different land use types. Acta Agrophysica 20(4), 565-576.
14.
Kabała, C., Charzyński, P., Chodorowski, J., Drewnik, M., Glina, B., Greinert, A., Hulisz, P., Jankowski, M., Jonczak, J., Łabaz, B., Łachacz, A., Marzec, M., Mendyk, Ł., Musiał, P., Musielok, Ł., Smreczak, B., Sowiński, P., Świtoniak, M., Uzarowicz, Ł., Waroszewski, J., 2019. Polish Soil Classification, 6th edition – principles, classification scheme and correlations. Soil Science Annual 70(2), 71–97. https://doi.org/10.2478/ssa-20....
15.
Kacprzak, A., Derkowski, A., 2007. Cambisols developed from cover-beds in the Pieniny Mts. (southern Poland) and their mineral composition. Catena 71(2), 292-297. https://doi.org/10.1016/j.cate....
16.
Kobierski, M., 2013. Morphology, properties and mineralogical composition of eroded Luvisols in selected morainic areas of the Kujavian and Pomeranian Province. University of Technology and Life Sciences. Bydgoszcz.
17.
Kondracki, J., 2009. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
18.
Konecka-Betley, K. 1968. Zagadnienie żelaza w procesie glebotwórczym. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 19(1), 51-97. (in Polish with English summary).
19.
Konecka-Betley, K., Janowska, E., 1996. Wiek i pochodzenie osadów a niektóre procesy glebotwórcze. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 47 (suppl.), 113-123. (in Polish with English summary).
20.
Kottek, M., Grieser, J., Beck, C., Rudolf, B., Rubel, F. 2006. World Map of Köppen-Geiger Climate Classification updated. Meteorologische Zeitschrift 15, 259–263.
21.
Kowalkowski, A., Nowak, G., 1968, Gleby bielicowe wzgórz ostrzeszowskich wytworzone z piasków akumulacji peryglacjalnej. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 19(2), 365-377. (in Polish with English summary).
22.
Kowalkowski, A. Borzyszkowski, J., Porębska, G., 1981. Geoekologiczne podstawy rozpoznawcze klasyfikacji i kartografii gleb rdzawych. IBL. Warszawa-Sękocin.
23.
Kowalska, J.B., Skiba, M., Maj-Szeliga, K.. Mazurek R., Zaleski, T., 2021. Does calcium carbonate influence clay mineral transformation in soils developed from slope deposits in Southern Poland? Journal of Soils and Sediments 21, 257–280. https://doi.org/10.1007/s11368....
24.
Kruczkowska, B., Błaszkiewicz, M., Jonczak, J., Uzarowicz, Ł., Moska, P., Brauer, A., Bonk, A., Słowiński, M., 2020. The Late Glacial pedogenesis interrupted by aeolian activity in Central Poland – records from the Lake Gościąż catchment, Catena 185, https://doi.org/10.1016/j.cate....
25.
Kühn, P., 2003. Micromorphology and Late Glacial/Holocene genesis of Luvisols in Mecklenburg–Vorpommern (NE-Germany). Catena 54, 537–555.
26.
Kühn, P., Billwitz, K., Bauriegel, A., Kühn, D., Eckelmann, W. 2006. Distribution and Genesis of Fahlerden (Albeluvisols) in Germany. Journal of Plant Nutrition and Soil Science 169, 420–433.
27.
Loba, A., Waroszewski, J., Tikhomirov, D., Calitri, F., Christl, M., Sykuła. M., Egli, M., 2021. Tracing erosion rates in loess landscape of the Trzebnica Hills (Poland) over time using fallout and cosmogenic nuclides. Journal of Soils and Sediments 21, 2952–2968. https://doi.org/10.1007/s11368....
28.
Marcinek, J., Komisarek, J. 2004. Antropogeniczne przekształcenia gleb Pojezierza Poznańskiego na skutek intensywnego użytkowania rolniczego. AR. Poznań. (in Polish with English summary).
29.
Marks, L., 2012. Timing of the Late Vistulian (Weichselian) glacial phases in Poland. Quaternary Science Reviews 44, 81–88.
31.
Niewiarowski, W., 1959. Glacial forms and types of deglaciations on the moraine plateau of Chełmno (Bydgoszcz district). Studia Soc. Sci. Torun. Section C. 1. 4. Toruń. (In Polish with English summary).
32.
Niewiarowski, W., 1986. Morphogenesis of the Brodnica outwash on the background of ther glacial landforms of Brodnica Lake District. AUNC Geogr. 19(60), 3–30. (in Polish with English summary).
33.
Niewiarowski, W., Wysota, W., 1986. Moraine plateau levels of the Brodnica Moraine Plateau and their genesis. Acta Universitatis Nicolai Copernici Geografia 19 (60), 39–46. (in Polish with English summary).
34.
Paluszek, J., 2010. The changes of soil cover as a result of erosion. Prace i Studia Geograficzne 45, 279–294. (in Polish with English summary).
35.
Papiernik, P., Forysiak, J., Jankowski, M. 2018, Kształtowanie się powierzchni stanowiska w świetle procesów naturalnych oraz oddziaływania osadnictwa pradziejowego i czasów historycznych, [w:] Papiernik P., Płaza D.K. (red.) Od epoki kamienia do współczesności: badania archeologiczne w Redczu Krukowym na Kujawach. T. 1, Fundacja Badań Archeologicznych im. prof. K. Jażdżewskiego: Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne, Łódź, 59-67.
36.
Podlasiński, M., 2013. Denudation of anthropogenic impact on the diversity of soil cover and its spa-tial structure in the agricultural landscape of moraine. West Pomeranian University of Technology. Szczecin. (in Polish with English summary).
37.
Prusinkiewicz, Z., Bednarek, R., 1983, Współzależność rozwoju gleb i roślinności w późnym plejstocenie i holocenie w północnej części sandru Wdy z uwzględnieniem wyników analizy palinologicznej. Cz. I: Geneza gleb rdzawych w świetle badań paleopedologicznych. Sprawozdanie z badań naukowych. V Komitet Badań Czwartorzędu PAN: 90794.
38.
Prusinkiewicz, Z., Bednarek, R., Kosko, A., Szmyt, M., 1994. Age, properties and genesis of illuvial bands in the light of paleopedological and archaeological investigations. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 45(1/2), 5-19. (in Polish with English summary).
39.
Polish Soil Classification (Systematyka Gleb Polski), 2019. Soil Science Society of Poland, Commission on Soil Genesis, Classification and Cartography. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, Polskie Towarzystwo Gleboznawcze, Wrocław – Warszawa: 235 pp.
40.
Schaetzl, R.J., Anderson, S., 2005. Soils: Genesis and Geomorphology. Cambridge University Press.
41.
Sinkiewicz, M., 1998. The development of anthropogenic denudation in central part of northern Poland. Nicolaus Copernicus University, Toruń. (in Polish with English summary).
42.
Solon, J., Borzyszkowski, J, Bidłasik, M., Richling, A, Badora, K, Balon, J, Brzezińska-Wójcik, T, Chabudziński, Ł., Dobrowolski, R, Grzegorczyk, I, Jodłowski, M., Kistowski, M., Kot, R., Krąż, P., Lechnio, J., Macias, A., Majchrowska, M., Malinowska, E., Migoń, P., Myga-Piątek, U., Nita, J., Papińska, E., Rodzik, J., Strzyż, M., Terpiłowski, S., Ziaja, W., 2018. Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. Geographia Polonica 91(2), 143– 170. https://doi.org/GPol.0115.
43.
Stępniewski, W., Stępniewska Z., Przywara, G., Brzezińska, M., Włodarczyk, T., 2000. Characteristics of aeration properties of Orthic Luvisol from Poland under different land use. International Agrophysics 14, 431-438.
44.
Sykuła, M., Jankowski, M., Mendyk, Ł., Dąbrowski, M., Jasińska, J., Michalak, J., Michalski, A., Pindral, S., Bednarek, R. 2019. Wczoraj i dziś Mapy gleb Polski 1300 000 - próba adaptacji do Systematyki gleb Polski 2019 (SGP6). W 30. Kongres Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego - Gleba źródłem życia, Bartmiński P., Dębicki R. (red.). Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Lublin, 108-109.
45.
Świtoniak, M., 2014. Use of soil profile truncation to estimate influence of accelerated erosion on soil cover transformation in young morainic landscapes, North-Eastern Poland. Catena 116, 173–184. https://doi.org/10.1016/j.cate....
46.
Świtoniak, M., Mroczek, P., Bednarek, R., 2016. Luvisols or Cambisols? Micromorphological study of soil truncation in young morainic landscapes – Case study: Brodnica and Chełmno Lake Districts (North Poland). Catena 137, 583-595. https://doi.org/10.1016/j.cate....
47.
Waroszewski, J., Egli, M., Kabała, C., Kierczak J., Brandova, D., 2016. Mass fluxes and clay mineral formation in soils developed on slope deposits of the Kowarski Grzbiet (Karkonosze Mountains, Czech Republic/Poland). Geoderma 264B, 363–378. https://doi.org/10.1016/j.geod....
48.
Wójcik, G., Marciniak, K., 1987a. Thermal conditions in central part of the North Poland in the years 1951-1970. Acta Universitatis Nicolai Copernici Geografia 20, 29–50. (in Polish).
49.
Wójcik, G., Marciniak, K., 1987b. Precipitations in central part of the North Poland in the years 1951-1970. Acta Universitatis Nicolai Copernici Geografia 20, 51–69. (in Polish).
50.
Yost, J.L., Roden, E., Hartemink, A.E., 2019. Geochemical fingerprint and soil carbon of sandy alfisols. Soil Systems 3(3), 59. https://doi.org/10.3390/soilsy....
Udostępnij
ARTYKUŁ POWIĄZANY
| eISSN: | 2300-4975 |
| ISSN: | 2300-4967 |
Przetwarzamy dane osobowe zbierane podczas odwiedzania serwisu. Realizacja funkcji pozyskiwania informacji o użytkownikach i ich zachowaniu odbywa się poprzez dobrowolnie wprowadzone w formularzach informacje oraz zapisywanie w urządzeniach końcowych plików cookies (tzw. ciasteczka). Dane, w tym pliki cookies, wykorzystywane są w celu realizacji usług, zapewnienia wygodnego korzystania ze strony oraz w celu monitorowania ruchu zgodnie z Polityką prywatności. Dane są także zbierane i przetwarzane przez narzędzie Google Analytics (więcej).
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
